D vitamini faydaları nelerdir? Hangi hastalıkları Önler?

D vitamini nedir?

D vitamini yağda çözülen renksiz, kokusuz kristal şeklinde bir vitamindir. İnsan vücudunda bir hormon gibi davranır ve paratiroid hormonu ile birlikte kandaki kalsiyum ve fosfor seviyesini kontrol eder. Ayrıca kasların çalışmasında, bağışıklık sistemi, hücresel çoğalma ve farklılaşma, hormonların salınmasının düzenlenmesi ve kanser önleyici etkileri vardır.

D vitamini kaynakları nelerdir?

D vitaminin iki çeşidi var D2 ve D3

D2 bitkilerde bulunan formdur insan vücudunda etkili olması için D3’e dönüşmesi gerek.

D3 İnsanda ve hayvanlarda etkili olan D vitamini formudur hayvansal besinlerle alınan D vitamini D3 formundadır.

D2 bitkisel besinlerle alındıktan sonra ince bağırsaklardan safra yardımı ile emilir ve lenf sıvısına karışarak karaciğere ulaşır. Karaciğerde bazı değişikler yapılan D2, D3’e dönüşmesi için deriye gönderilir. Deride güneş ışığında bulunan ultraviyole ışınlarının etkisi ile aktif olmayan D3’e dönüşür. D3’ün aktif olması için böbreklere taşınır ve burada bazı enzimlerin yardımı ile aktif D3’e dönüşür ve kana karışır. Eğer ihtiyaçtan fazla D vitamini üretilirse cilt altındaki yağ dokusunda depolanır ve ihtiyaç halinde tekrar kana salınır.     

D vitamini ihtiyacının sadece %10-%20 si besinlerden temin ediliyor. %80-%90’ı insan vücudunda yukarıda anlatılan mekanizma ile yapılıyor.

D vitamini görevleri nelerdir?

1.      D vitaminin en önemli görevi kandaki kalsiyum ve fosfor düzeyini paratiroid ve büyüme hormonu yardımıyla ideal seviyede tutmak. Kandaki kalsiyum ve fosfor düzeyi düştüğünde D vitamini ince bağırsaklardan kalsiyum ve fosfor emilimini artırır ve böbreklerden atılımını kısıtlar. Ayrıca kemik dokusundan kana kalsiyum ve fosfor salınmasını hızlandırır.

2.      D vitamini kazanılmış ve doğal bağışıklık sistemin üzerine düzenleyici etkisi vardır. D vitamini bağışıklık sisteminin aşırı aktivitesini baskılamak suretiyle insan vücudunu zararlı etkilerinden korur. Diğer taraftan bazı proteinlerin yapımını uyararak mikroplara karşı daha güçlü bir savunma sağlar.

3.      D vitamini enfeksiyonlara karşı koruyucu etkisi vardır Özellikle tüberküloz alt solunum yolu enfeksiyonları, pnömokok, meningekok ve streptokoklara karşı direnci artırır.

4.      D vitamini kansere yakalanma riskini azaltır. D vitamini kanser hücrelerinin proliferasyon (çoğalma), invazyon (yayılma), anjiyogenez (damarlanma) ve metastaz (uzak dokuda kanser oluşturma) aktivitesi üzerine azaltıcı etkisi vardır.

5.      D vitamini eksikliğinde hipertansiyon ve kalp damar hastalıklarında artış gözlenmiştir.

6.      Kalsiyumun kasların çalışmasında çok önemli görevi var. Kan kalsiyum düzeyi düşük olursa kaslar düzgün çalışamaz ve zamanla kaslarda güç kaybı. Zayıflama ve şiddetli ağrı ortaya çıkar. D vitamini kandaki kalsiyum düzeyini kontrol eder dolaysıyla kas üzerinde de koruyucu etkisi vardır.   

7.       D vitamini eksikliğinde insülin direnci artışı gösterilmiştir. Diyabet hastalarında insülin direncini artması olumsuz sonuçlar doğurur.

8.       D vitamin tedavisi sonrası bazı deri hastalıkları üzerine olumlu etkileri gözlenmiştir.

D vitamini eksikliği neden önemli?

Dünyada bir milyar insanda D vitamini eksikliği var. Türkiye de yapılan bazı çalışmalarda D vitamini eksikliği %50 civarında. Buna göre Türkiye nüfusunun yarısı D vitamini eksikliğinden kaynaklanan sorunlarla karşı karşıya. Bu kadar yüksek D vitamini eksikliğinde ortaya çıkan sorunlar sağlık açısından yüksek risk taşır. Bu hastalıklardan kaynaklanan önemli ölçüde iş gücü kaybı ve ağır tedavi masrafları ortaya çıkar. Özellikle çocuklarda, ergenlik çağında, hamile ve emziren kadınlarda ve yaşlılarda bu eksikliklerden kaynaklanan riskler çok daha yüksektir.

Raşitizim ve Osteoporoz nedir?

D vitamini eksikliğine bağlı çocuklarda kemiklerin düzgün gelişmemesine Raşitizim denir. Sonuç olarak kemiklerde şekil bozuklukları ve yaş ağaç kırığı şeklinde kırıklar görülür.

 Yenidoğan çocuklarda kemikler yeteri kadar sert olmaz kafa kemiklerine bastırıldığında pingpong topu gibi çöker ve bırakıldığında eski haline geri döner ve kafatası kemikleri arasında geniş açıklıklar bulunur. Ayrıca Şiddetli D vitamini eksikliğinde Bacaklar () şeklinde olur ve kol kemikleri de çok zayıf ve kırılgan olur.

Yaşlılarda D vitamini eksikliğine bağlı olarak ortaya çıkan kemik erimesi, kemik kırıkları ve fiziki değişimlere osteoporoz adı verilir. Kemik kitlesindeki azalma sonucu kemik dayanıklılığı azalır ve hafif darbeler ve düşme karşısında kırılma meydana gelir.

D vitamini tedavisi

D vitamini tedavisi ulusal bir sağlık politikasıdır. Amerika da firmalar gönüllü olarak gıdalara D vitamini takviyesi yapıyorlar ve Kanada da Süt, yoğurt ve tereyağına D vitamini eklemek zorunludur. Türkiye de hamile kadınlara ve bir yaş altı çocuklara rutin D vitamini takviyesi sağlık bakanlığı tarafından sağlık ocaklarında uygulanıyor.

50 yaş üzeri risk taşıyan kişilerde mutlaka D vitamini düzeyi ölçülmeli ve eksiklik varsa hemen tedaviye başlanmalı. Özellikle kadınlarda menopoz sonrası D vitamini eksikliği çok yüksek. D vitamini tedavisi görenlerde kemik erimesi sonucu oluşan kemik kırıklarında önemli ölçüde azalma görülmüştür.

D vitamini hangi besinlerde bulunur?

Balık, balık yağı, süt ürünleri, karaciğer, böbrek ve yumurta sarısı D vitamininden zengin hayvansal besinlerdir. Ayrıca mantarlar, soya sütü, Yeşil yapraklı sebzeler, soya fasulyesi, pekmez, susam, tahin, keçiboynuzu, badem fındık, fıstık ve diğer kuruyemişler, kuru baklagiller, kurutulmuş meyveler de D vitamini içerir.

Not: D vitamini içeren besinler aynı zamanda yüksek kolesterol da içerir bu bakımdan bu besinlerin fazla tüketilmesi kalp damar hastalıkları riskini de artırmış olur.

Güneşlenmek faydalı mı zararlı mı?

D vitamini üretimi büyük ölçüde deride güneş ışığı etkisi ile gerçekleşiyor. Güneşlenmek D vitamini yapımını önemli oranda artırıyor ancak uzun süre güneş ışığına maruz kalmak cilt kanserine yakalanma riskini de azımsanmayacak derecede artırıyor. Diğer taraftan kullanılan güneş kremleri ultraviyole ışınlarının deriye ulaşmasını ve D vitamini yapımını engelliyor. Peki ne yapmalıyız?

D vitamini eksikliğine yakalanmamak için kanser riskini göze almak çok mantıklı bir davranış olamaz. Özellikle Ozon tabakasında oluşan azalma güneşin zararlı ışınlarının yeryüzüne ulaşmasını önemli ölçüde artırıyor. Sonuçta güneş ışığının kansere sebep olma etkisini artırıyor. Her şeye rağmen güneşlenmek isteyenler 15-30 faktör koruyucu güneş kremi kullanmalı. 30 faktörün üzerindeki kremlerin 15-30 faktöre oranla çok daha yüksek koruyucu etkileri yoktur sadece pazarlama taktiği olarak çok daha yüksek fiyatlara satılıyorlar.

Yeterli D vitamini almak için zenginleştirilmiş gıdalar tüketilebilir ayrıca kırmızı et yerine yağda kızartmadan bol miktarda balık yiyebilirsiniz. Mantar ve patates püresi gibi besinler de D vitamini içerir. Buna karşın risk grupları doktor gözetimi altında D vitamini tedavisi görmeli ve bilinçsiz bir şekilde D vitamini almamaları gerek.